Lucio Fontana: over scheppen

Lucio Fontana over scheppen: waar het niet vandaan komt

Lucio Fontana: over scheppen. Lucio was de Argentijns-Italiaanse beeldend kunstenaar (1899-1968), die de inspirator van de Nederlandse Nul- beweging en de Duitse Zero- groep was.

Wat is Nul? Wat is Zero? Niets, leegte. De tweede wereldoorlog begon op gang te komen, ellende te over, een manier van denken die in een dood spoor eindigden zou. Fotografie had de kunstschilders de penselen uit de hand geslagen. Kunstenaars zochten een antwoord. Het was in die tijd, dat Luciano ook los wilde raken van alle conventies in de kunst. Stap daar maar eens uit. Eeuwenlang was een schilderij het eindproduct van een schilder, een doek en een kwast. Oh ja, en een voorstelling.

Zero

Hij zocht het in de stilte vlak voor de actie. En daar vond hij het ook. Lucio Fontana begreep dat “scheppen” plaatsvindt op moment waarop je nog helemaal niets doet. Nul.

Juist dan. Dan was hij even werkelijk vrij van ‘hoe het hoorde’, en ‘hoe het altijd al gedaan was’. Ruimte. En z’n hand pakte een mes, in plaats van een penseel. En sneed een gat in het doek, in plaats van op de oppervlakte te blijven werken.

Als eerste, hè, na eeuwen en eeuwen.

Waarom?

Om dwars te liggen? Om te tonen hoe apart hij wel niet kon denken? Om iets moois te maken? 

Nee: hij had gebroken met alles wat iedereen – hij zelf ook – had aangenomen, hij had het punt ontdekt waar dat allemaal niet kan bestaan: Zero conventies. Zonder zijn denken toe te laten gaf hij toe aan een impuls die opkwam. Die hij de ruimte had gegeven.

Waar het niet vandaan komt

Waarom dat zo belangrijk is? Het is het bewijs. Het bewijst dat er een plaats is, waar ‘weten hoe het hoort te gaan’ geen recht van bestaan meer heeft. Een plaats waar dingen kunnen opduiken die niemand mogelijkerwijs zou verwachten. En die hoeven niet bedreigend te zijn. Niet langer gevangen zitten in de zuigkracht van ‘hoe het altijd al geweest is’. Dat zit alleen maar in je hoofd. En Lucio Fontana zei nog zo: “De rede schept niet”. 

Zijn werkstukken in de musea zeggen vooral dat. Die ruimte bestaat echt, een hele kosmos, maak er gebruik van. 

Je kunt erbij.

Dus als

En als  zo’n moment er is, dan… try to hang on in there. Lucio deed dat tenminste wel. Hij probeerde zulke momenten te laten duren. Hoe breekbaar ze ook zijn. Want hij wist: hier komt het vandaan. Hoe ongrijpbaar en onberedeneerbaar ook.

Met denken alleen kom je geen stap verder. Zo is het maar net.

(En als we dit een ‘concept’ noemen, dan kan ik daar heel goed mee leven.)

Hierbij: detail van portret van een model. Meer portretten. 

Momenteel is de Nul- beweging weer in de belangstelling, door herman de vries (1931) bijvoorbeeld, die onlangs exposeerde bij de Biënnale van Venetië. En Jan Schoonhoven ( 1914) waar ook aandacht aan geschonken werd in 2015/16.  In Delft (Prinsenhof) en in Schiedam (Stedelijk museum) werden twee tentoonstellingen tegelijk aan hem besteed. Lucio Fontana.  Doen – als kunst. Hang on in there, baby!