Jean Tinguely: op leven en dood

Jean Tinguely: op leven en dood

Jean Tinguely: op leven en dood. Nu in het Stedelijk. Tinguely: de man met de tomeloze energie, voor wie schilderijen veel te statisch waren: natuurlijk moest hij bewegende schilderijen bedenken. Waar, als een balletchoreografie, vormen steeds nieuwe vormen maken, of lijnen hun spel spelen. En natuurlijk vond hij de lichaamsbewegingen van een schilder het belangrijkst en maakte hij tekenmachines, die dat zelf konden doen. Nu was ik al verkocht bij de tekenmachientje dat mijn neefje ooit van Meccano knutselde, met een stompje potlood en echte papiertjes, maar toen ik jaren later de tekenmachines van Jean Tinguely zag was het hek helemaal van de dam natuurlijk.

Spelen

En alle machines die daar verder uit voortkwamen, met telkens nieuwe invalshoeken en samenwerkingsverbanden met andere kunstenaars en met het publiek: theatraal, humoristisch, vrolijk en kritisch: altijd weer feest. Wat een kracht, die man, en wat een beweeglijke geest. Spelen is: ‘het hoeft helemaal niet zo te zijn als ik denk!’ We zijn vrij. En gulzig zette hij alles op z’n kop. Me like. Het was er de tijd naar: de jaren ’60 en ’70.

De dood…

Maar het wordt pas echt heel erg spannend wanneer hij, geconfronteerd met ondergang en dood,  een vorm weet te vinden om zijn spel voort te zetten. Ondanks de onontkoombaarheid ervan. Juist dan. Hij gaat het niet uit de weg: in zijn Mengele-Totentanz, (’86) heeft hij alles gebruikt van de boerderij vlakbij, die na een blikseminslag, met dieren en al, in een gillend inferno van vuur ten onderging. Terwijl hij zelf net aan het herstellen was van een hartoperatie en in coma had gelegen. Zwart is die zaal, je schrikt je dood – na alle speelsheid van daarvoor.

… en de kunstenaar

Alles hier is onderworpen aan dood en vernietiging. Er is een hoogaltaar voor opgericht zelfs: tussen de openzwaaiende deuren van het tabernakel treedt de god van de dood tevoorschijn: alles overheersend. Vier misdienaars vol gezapigheid en verslaving. Hoe komt deze Mengele aan zo’n machtspositie? Alles wat wij kennen gaat ten onder. De woeste, mannelijke stootkracht van de ram net zo goed als de oerkracht van de eindeloos scheppende en voedende moeder. De zon zelf wordt overheerst door de dood, net zo goed als de gevoelige maan. De weegschaal voor het wegen der zielen net zo goed als de driftig schrijvende en tekenende pen van de kunstenaar. (Zoek de titels van de werkstukken maar op.)

Tinguely heeft de dood in de ogen gekeken. En schept een dodendans. Wij zelf plaatsen de vernietiging op een altaar, vrezen, knielen, dienen en aanbidden het. En wij zien de dans helemaal over het hoofd. Focussen we ons op het verkeerde? Kan dat?

Niet zoals je denkt

Soms kun je door al dat spektakel heen kijken, even maar, en ontdekken, dat de kunstenaar nog steeds danst en speelt. In iedere beweging van ieder werkstuk. Het is de vraag wie hier eigenlijk werkelijk het laatste woord heeft. De dood of het leven. 

En vlak voordat je de grote lichte hal weer instapt besef je dat hier meer aan de hand is dan een confrontatie met de ondergang. Er wordt een vraag gesteld. Aan jou. ‘Zie je het? Het hoeft helemaal niet zo te zijn als je denkt! ‘

En Tinguely’s vrolijke kroonluchters hoog boven je hoofd maken de cirkel weer rond.

De dans danst door.

Hierbij: Mengel- Totentanz, in het Stedelijk. (Vandaar mijn dansers dus, bekijk de gallery, Tango 1, en Tango 2.) Het Stedelijk Museum Amsterdam. Video over de expositie.  Hier zie je wat van de tekenmachines. De expositie duurt t/m 5 maart 2017.

(Voor E.)