Mijn lichaam baart, mijn boezem zorgt, mijn wezen weet – Een ets van Anton Heyboer: ‘Vrouw als vrouw’

Mijn lichaam baart, mijn boezem zorgt, mijn wezen weet – Een ets van Anton Heyboer: ‘Vrouw als vrouw’

Een ets van Anton Heyboer: ‘Vrouw als vrouw’. Vanwege de expositie in het Gemeentemuseum Den Haag (2017/ 18). Zomaar een van de etsen, het is willekeurig, er valt niet te kiezen uit de overweldigende hoeveelheid. Door onbehouwen – onbe-schaafde – kracht volstrekt spontaan in de etsplaat gekrast. Ongepolijst, want met nadenken en versieren gaat de puurheid er meteen vanaf. Aan-donderen is goed, als je maar raak aan-dondert. Dit hier, dit is vrouw. Barend, zorgend, wetend. (Klik hier om de ets in het groot te bekijken.)

Alles begint met kut

Er mag nog zoveel begin zijn als je wilt, zoveel zaad als er is, als er niet ontvangen wordt, en niet gebaard en verzorgd, dan is er niets. Dat wat er als eerste bestaat – het absolute – dat kan uitsluitend een vorm vinden via het vrouwelijke. Heyboer heeft hier (een) dier in de etsplaat gekerfd, een vrouwelijk dier. Vier poten, volle borsten, het jong spartelt er met de poten (benen?) al uit, hoofd nog in de baarmoeder. Een dier is natuur voor Heyboer. Natuur is de onschuld. Daar is niets sentimenteels of romantisch bij, daar had Heyboer weinig last van. De onschuld is bij vrouw te vinden, net als natuur. Been there, done that. Je hebt niks in te brengen: het gebeurt. Als ‘vanzelf’. (Nou, ja…) De vrouw perst hier een kind uit. Letterlijk. Alleen vrouw kan het wezen voortbrengen. Figuurlijk. Want je moet er wel ontvankelijk voor zijn. Die verticale banen in dat lijf, dat is nou pure levenskracht. Kijk hoe die twee lijnen duidelijk afsteken in de ets, als de omhoog-strevende groeikracht van planten en bomen.

Hij durfde – of moest wel

Dat is wat Heyboer heel goed wist wat hij niet kwijt moest raken: vrouw. Alleen man zijn was te eenzijdig, en gevaarlijk. Geen toegang tot het wezen. Helemaal doorslaan in vrouw is net zo gevaarlijk, kijk maar naar Heyboers ‘systeem’ (zie link hieronder), maar daar hebben we het nu niet over. De ongrijpbare, wetende kwaliteit van vrouw, ‘vrouw’ dat als een onderliggend archetype schuilt in iedere vrouw (en man), die vrouw – die ontvangt en draagt, die kan verleiden en vernietigen, die voortbrengt, liefde brengt – en de man van de ondergang van enkel alleen maar man zijn redt. Tenminste: als hij luistert – naar zijn intuïtie, als hij durft. (Of moet – om een beetje heel te blijven, zoals Heyboer.) Anton Heyboer beleefde intuïtief, voelde, hoe zijn ‘wezen’ (nummer 1) leefde in de ‘baarmoeder’ van ‘vrouw’, van de vrouwen om zich heen. Hij leefde volstrekt bewust met zijn archetypes. Onze archetypes.

De oplossing? Een paradox 

Maar dan. Een geboorte. De navelstreng moet – pijnlijk – verbroken worden. (Punt 4 in zijn systeem. Zie de link hieronder.) Het lijden aan het mens zijn – dus niet-wezen zijn – begint. Of eindigt, met het pijnlijke verbreken van de verbinding met dat mens zijn. Waardoor je weer wezen (punt 1) bent. Het is maar net vanaf welke kant je kijkt. Het doet even pijn, maar dan heb je ook wat. Anders gezegd: het ‘geestelijke’ (Heyboers ‘wezen’), sneeft aan het aardse; daarentegen moet het ‘aardse’ (in Heyboers termen ‘de wereld’), losgelaten worden om die andere kant te kunnen zien. Keuzes, keuzes.  (Klik hier om de ets in het groot te bekijken.)

Meer onthullingen

Heyboer kerfde flarden tekst in het zink: ‘De vorming van het absolute’. Het absoluut enige dat er toe doet. Dit is dus de weg waarlangs dat absolute zich kan manifesteren: via de natuurlijke on-schuld van ‘vrouw’. Alle kanalen naar gewaarworden, zuivere intuïtie, naar volstrekt natuurlijk handelen wijd geopend. De tweede geboorte van de mens is de geestelijke. Het is het moment dat je begrijpt hoe de vork in de steel zit en je het lijntje met je fundamentele oorsprong weer heel hebt gekregen. Of zojuist hebt ontdekt. En je ziet kans dat toe te laten – het te laten gebeuren – het is het natuurlijkste dat er is. Jij en leven – wezen – dat is dan een en hetzelfde. Alsof je thuis bent gekomen.

De steen

En links boven staat: ‘Het water dat een steen vormde en hem zichtbaar maakte uit de berg’. Het water slijpt de zwerfkei. Net zoals de ziel vorm krijgt door zich aan het avontuur van het leven op aarde bloot te stellen. Een zand-mandala met z’n vier (!) kanten wordt in Tibet gemaakt om ‘heelheid’ uit te drukken, maar wordt ook weer vernietigd: het ‘aardse’ ontwikkelt zich, helemaal, vanuit het centrum alle kanten op, en trekt zich vervolgens weer helemaal terug. Laat maar komen, dat slijpt de ziel. Alleen de natuur hoeft dat niet te ondergaan, die is al ziel: op de plaats van de kop tekent Heyboer een zwerfkei. (Met daarin ook nummer 3: ‘moeder’ in het systeem.) Net als bij haar jong. De ene vrouw Lotti vertelt me, dat bij de andere vrouw Joke precies zo’n kei ligt, resultaat van het verzamelen van de zwerfstenen die indruk op hem maakten. Beter een kei, ziel dus, in plaats van een brein.

De navel

En bij de navel: ‘Alle lijden is het verwijderen van de navelbinding’. 4 is de navel, leven-brengend en voedend, maar net zo goed de gevaarlijke verbinding met het wezen-loze mens-zijn. Of, misschien vergeet de mens het echte wezen wel van pure schrik op het moment dat de navelstreng wordt doorgesneden: een beetje zoals  oer-Opa en oer-Oma zichzelf los-sneden van hun bron en zich door een zekere engel met een vlammend zwaard uit hun paradijs lieten drijven: in de overtuiging dat er geen weg terug meer mogelijk was… (In het detail hierbij zie je de navel. Lees verder onder de afbeelding. En klik hier om de ets in het groot te bekijken.)

Het litteken

De navel is je eerste en enige verbinding met de bron van je leven, een doorgang vol onbenoembare kracht. Maar het is ook je eerste en allergrootste litteken, het meest miserabele trauma ligt daar. Dit is de paradox van punt 4 bij Anton Heyboer: je kijkt óf vanuit het ene gezichtspunt, óf vanuit het andere, en dat maakt alles uit. Vanaf het moment dat we die (enige) kans op het doorstromen van voedsel en zuurstof loslaten zijn we alleen nog maar alle kanten op aan het stuiteren: we gaan een ‘leven leiden’. En misschien zijn dat vaak zinloze kanten. Omdat we door de schok niet meer kunnen voelen waar onze eigenlijke inhoud in schuilt. 1 is hier het kind, als het zuivere wezen, nog gedeeltelijk in de baarmoeder. Daar gebeurt het allemaal, in de buik. Daar is de verbinding via navelstreng/ navel intact en levend. (Lees verder onder de afbeelding.) (Klik hier om de ets in het groot te bekijken.)

Baren

‘Een’ is de mogelijkheid van baren’.  Het valt samen met elkaar: het baren en het wezen. Het is nou net op die plaats in je lijf dat je echte wezen leeft. Hara. En het is een hele bevalling om daar weer terecht te komen. Maar het is de voorwaarde voor  leven, en voor kunst: ‘ik schilder uit m’n kloten’, zei Heyboer, maar hij was dan ook een jongetje, daar zit het ietsje anders in elkaar. Wat een dichter, die man. De punten 2 (de vader, die in het systeem altijd links staat) en 8 (het gewone nuchtere, heldere verstand), twee kanten van mannelijk, staan wel genoteerd – aan de rechterkant, ze hebben hun functie, maar staan verder buiten het proces van het ontvankelijk zijn en daarna voortbrengen. Letterlijk.

‘Lesbies

…is het voort laten bestaan van vrouw als vrouw.‘ Dat staat er links onder. Hier is ook geen mannelijke inmenging, en niet nodig ook, wil hij maar zeggen.

En dat dondert Heyboer er dan allemaal maar zo even op, je weet hoe snel hij werkte. Niks lange gedachtegangen van te voren, bij hem leeft het allemaal al. Je bent langer bezig met verwoorden van wat hij uitdrukt dan dat het duurde om de ets te maken. Raker kan niet.

Lees mijn interpretatie van het systeem van Anton Heyboer. Of een korte: de zwerfkei als ziel bij Heyboer. Meer over Anton Heyboer.

Hierbij: Vrouw als vrouw, tweebladige ets van Anton Heyboer, 1977. Klik hier om de ets in het groot te bekijken en meer. Meer over het drachtige dier en vrouw als vrouw bij Heyboer.

Meer: Werk van Anton Heyboer, wonderlijk genoeg slechts een bepaalde periode, tot 1975 – alsof een inhoud als deze ineens zou verdwijnen – is t/m 4 februari 2018 te zien in het Gemeentemuseum Den Haag. Deze ets is daar niet, er is op die expositie is veel te zien, maar het is toch slechts een klein deel van wat er is, kijk maar o. a. hier, en hier. Veel is er nog, zeker bij de weduwen, Lotti en Joke, in Den Ilp; en deels op de site Anton Heyboer te vinden; en in Galerie Oisterwijk.