Jean Michel Basquiat en Andy Warhol – van de liefde en de dood. (Deel 2 en slot)

Jean Michel Basquiat en Andy Warhol – van de liefde en de dood

(Toets op ‘lees meer’ voor correcte weergave) 

Jean Michel Basquiat en Andy Warhol – van de liefde en de dood. Meer dan dertig jaar scheelden ze. De jonge kunstenaar met zijn woeste ambitie en het gearriveerde organisatietalent en gangmaker. Jean Michel Basquiat, wiens werk momenteel in Londen bij de Barbican Art Gallery te zien is, en Andy Warhol. Maar het sloeg in als een bom. Hun connectie werd al snel zo sterk dat ze elkaar in elkaars werk lieten schilderen, echt samenwerkten, en dat doet een schilder niet zo gauw. Basquiats vriendin van destijds voelde zich het derde wiel aan de wagen, zo intens was het. Als dat geen liefde is. Of tenminste zoiets dan.

Geweigerd

Maar hun samenwerking werd niet begrepen, niet gewaardeerd en niet geaccepteerd. De laag bij de grondse kritiek was niet van de lucht. Discriminatie staat of valt bij het afbranden van wie zich niet aan de ‘regels’ houdt. De een werd het ‘exotische speeltje’ van de ander genoemd, de ander ‘de vampier’ die nieuwe levenskracht zocht bij de ene. Ze wilden beiden ‘meeliften op de kracht van de ander’, vast en zeker. En men wendde zich af. ‘Men’: de witte wereld van de kunst. En de rest.

En dat hakte er in.

Natuurlijk werd Basquiat diep gekwetst, op zijn ziel getrapt. Onbegrip was tot daar aan toe, maar hij kwam echt met iets nieuws tevoorschijn. Ook op deze manier vernederd worden en keer op keer in de hoek gezet worden, dat was een brug te ver.  (Hierbij het werkstuk dat Basquiat ogenblikkelijk na zijn eerste echte ontmoeting met Andy Warhol maakte: een dubbelportret van de twee.)

Hij trok zich terug

De inhoud en meerwaarde van een andere cultuur werd toch al niet, nooit, voor vol aanzien – en Haïti (en Afrika) was Basquiats achtergrond. Dat was deels de inhoud van zijn werk, waarmee hij vastbesloten was de top als kunstenaar te bereiken. (Lees verder na de afbeelding.)

Of Andy Warhol hem inderdaad als gimmick gebruikte, en verse input bij hem vandaan haalde zoals kranten beweerden, of dat alleen zulke opmerkingen bij pers en publiek voor Basquiat alleen al genoeg waren om zich acuut te distantiëren van de man met wie hij zo intens samenwerkte in de jaren 1984/85, dat maakt niet eens uit. Hij was er helemaal klaar mee dat hij nooit als volwaardig werd gezien, en altijd met discriminatie te maken had.

Gebroken hart

Het werd een breuk vol drama en theater. Ook al had Basquiat de samenwerking met Andy Warhol heus wel verwelkomd als een belangrijke stap in zijn ontwikkeling (strategisch waren ze allebei), ze waren daarnaast beiden ook heel nieuwsgierig samen op zoek naar het doorbreken van barrières en vaste patronen – dat wat een kunstenaar altijd onderzoekt. Maar gehonoreerd werd dat niet.

Zonde

Twee mensen die in reactie op elkaar zoveel bijzonders hadden kunnen doen, maar neergesabeld werden door –  door kortzichtigheid. Van  hoe mensen zijn. Blijkbaar. (Hierbij een gezamenlijk werkstuk van Warhol en Basquiat. Lees verder na de afbeelding.)

En toen gingen ze dood. Twee koningskinderen

Het was allemaal misschien wel meer dan z’n arme beentjes bij konden poten, en heil zoeken bij drugs werkte al helemaal niet de goede kant op, maar hij is niet oud geworden, Basquiat. Voorbij de beruchte 27 jaar kwam hij niet, evenmin als menig andere hele grote ster. In 1988 stierf hij aan een overdosis. Hij had Andy Warhol de rug toegekeerd, maar toen Warhol plotseling stierf in 1987 – haast per ongeluk, misschien ook wel mede ondermijnd door de agressieve afwijzingen – was hij daar intens kapot van.

De laatste ruiter

En dan – dat allerlaatste schilderij van Basquiat: een zwarte ruiter op een wit paard. De eerste keer dat ik het zag, zag ik de zwarte man bovenop de witte man als de ruiter van het paard: hij is de baas. Triomf at last. Even zag ik Warhol als het ‘paard’. Maar dan – dan jaagt het witte paard zijn ruiter naar de dood, net zoals de zwarte ruiter het paard de dood injaagt. Warhol en Basquiat in een onstuitbare galop.  (Lees verder na de afbeelding.)

Halloween 

Maar het schilderij ademt ook de rauwe geestenwereld van Haïti, waar men zich eens per jaar over durft te geven aan de dood. Je praat dan over een deel van de spirituele cultuur van de uit Afrika geroofde mens, die ondanks ontworteling, felle onderdrukking en eindeloze vermengingen volstrekt levend bleef. Eerder schilderde Basquiat al vaker Exu (hierbij te zien), de machtige geest die de poorten tussen de werelden kan openen, gek op drank en sigaren (tobacco), die natuurlijk eveneens voorzien is van een niet te onderschatten vrouwelijke pendant. Exu is op z’n minst chef van de doden, maar vindt het ook enig om bepaald rot-geintjes uit te halen in het land der levenden. (Lees vooral verder na de afbeelding.)

In de greep van de dood

Basquiats connectie met Andy Warhol was een zeldzame, maar met zijn temperament en jacht op erkenning had hij zijn eigen glazen ingegooid. Dramatisch in de luren gelegd door zijn Exu? Of misschien voelde hij hoe hij al in de greep van de dood was, nu hij zich zelf zo had geïsoleerd – terwijl hij zo slecht tegen de eenzaamheid kon. Misschien volgde hij zijn eigen Haïtiaanse roots en stelde zich open voor de geesten van de doden, nu hij geen kant meer uit wist? De doden, die in deze periode van het jaar nog eenmaal bij de levenden worden uitgenodigd in Zuid Amerikaanse landen, waar een Halloween gevierd wordt met een heel andere inhoud dan een avondje even lekker griezelen. (Lees verder na de afbeelding.)

Riding with death 

Anderen zien er de Dood te paard in, zoals we die kennen uit de westerse kunst, waar Basquiat, een zeer slimme jongen, ook heus wel alles van af wist. (zie de afbeelding hiernaast, van Albrecht , 1505.) Maar ik weet het niet. Daar is misschien de ontkenning van de werkelijke inhoud van Basquiats werk weer. En kijk maar: het ziet er heel anders uit. Bij Dürer rijdt een gekroonde dood, met een lepe grijns op de kaken op een weliswaar onbetrouwbaar ogend paard, maar zij samen zijn aankondigers van het onvermijdelijke. En met kennelijke voorpret. Er wordt geoogst – basta. Jij pech. Deze twee zijn niet overgeleverd aan elkaar,  zoals in Basquiats schilderij: ik zie geen gedoemde wederzijdse aantrekkingskracht – op de absolute grens van twee werelden. Jij wel? Riding with death is de titel van Basquiats schilderij. Maar who takes whom for a ride?

Helemaal niets

En verder staat er helemaal niets op het schilderij, ijzingwekkend indrukwekkend. Wat voel je als mens allemaal aan, wat begrijp je al, als je zo ‘open’ staat? Basquiat raakte de belangrijke levensvragen aan in zijn kunst.  Die van het ‘je kunt je er aan proberen te ontworstelen, maar je ontkomt er niet aan’-soort. Helaas zullen we nooit weten welke ontwikkeling hij daarin door zou maken. 

We zullen het zelf moeten doen.

(Dit is een vervolg van Jean Michel Basquiat (in Londen), lees hier.)

Hierbij: Afbeeldingen van het werk van Basquiat Riding with death, van Basquiat en Warhol samen, van Exu; en van Albrecht Dürer. In de korte tijd dat hij schilderde is Basquiat ongelooflijk productief geweest, alles even vitaal, duik er in en verras jezelf.

Meer: Kijk The radient child (ca 1:30 min. niet ondertiteld). Engelstalige docu Shooting star (ca 50 minuten). Trailer van Basquiat, de speelfilm van Julian Schnabel uit 1996 over Jean Michel Basquiat, met David Bowie als Andy Warhol, waar hij ook al mee samenwerkte. Warhol was een duizendpoot.

(Boom for real bij Barbican Art Gallery is allang voorbij), maar je kunt vanaf 2 februari 2019 terecht in SCHUNCK in Heerlen: klik hier. Kijk ook bij Op leven en dood, over Jean Tinguely die te zien was in het Stedelijk. Lees hier meer over Basquiat in Heerlen. (Dit was een vervolg van Jean Michel Basquiat (in Londen), lees hier.)