Over de tijd, die niet bestaat – Anton Heyboer en de Flamenco

Over de tijd, die niet bestaat – Anton Heyboer en de Flamenco

Anton Heyboer en de Flamenco? Hoezo? In het Gemeente Museum Den Haag is (in 2017) de expositie van Anton Heyboer te zien, en die is bar interessant. Helaas hangt deze ets er niet, want hoewel er veel te zien is hangt er nog veel meer niet. De man heeft tot ver na 1975 nog zoveel bijzonders neergezet. Maar nu even 1964: Het enige gezonde, dat is het eeuwige voortbestaan, lees ik in een ets van Anton Heyboer uit dat jaar. Met zijn grote rode hanenpoten (rood als levenskracht, als bloed, als potentie) kalkt hij vervolgens neer dat dat ‘eeuwige’ door ziekte – door het ongezonde, ’tijd’ wordt. Tijd als een ziekte van het eeuwige. De tijd, waarin wij mensen ons mensenleven menen te leven, is volgens hem kennelijk niet meer dan een aberratie. Hij had zich teruggevochten uit de duisternis van zijn leven, en geconcludeerd: tijd bestaat niet. Niet echt.

Hanen

Het gezonde is het eeuwig voortbestaan dat door het zieke tijd wordt. Dus het leven vergt ziekte, staat er letterlijk. Dat laatste kun je op twee manieren lezen: als je een mensenleven leeft, dan heb je daar tijd voor nodig, dus ziekte. Dat is al een schok om te verwerken. Maar wat vind je dan van deze interpretatie: om werkelijk te leven, vanuit je wezen, zijn nummer 1 zoals Heyboer dat binnen zijn ‘systeem’ noemde, zul je een paradox moeten ervaren – voelen. Dat de ziekte die tijd heet iets is waar je weer uit kunt stappen. Terug de eeuwigheid weer in. En dan hebben we het niet over doodgaan, maar juist over echt leven. Dat is waar Heyboer zijn hanen over laat kraaien.

Muziek is gevoel 

Maar ja, wat heb je aan paradoxen, ze vliegen je gauw boven de pet. Want dit is niet iets dat je brein aankan, dit moet je voelen. Dit was zijn uitgangspunt, de grondslag van zijn kleine samenleving in Den Ilp. En zoals flamencodansers (zie link onder) en hun musici met volle aandacht en vanuit het diepste van hun gevoel samen muziek maken en oplettend de grondaanwijzingen geven en volgen, zo enthousiasmeerde Heyboer zijn vriendinnen. Een componiste of dirigent hoort, voelt de muziek zelf al en brengt die over, zo ongeveer moet je je die gemeenschap voorstellen. Om samen kunst te laten ontstaan, en vooral om samen die grondslag te beleven. Te vieren. 

En een viertelsmaat

Alles wat hij nodig had was zijn ziel – zijn wezen, en dat voelde hij levend weerspiegeld in de vierslag die hij om zich heen had, het vrouwelijke. Hij noemde zichzelf daar nooit in, hij sprak altijd van ‘wij vieren’. Dat ervoer hij als zijn wezen. De viertelsmaat in de muziek bijvoorbeeld is, met alle mogelijke variaties, wel het uitgangspunt. En Maria en Lotti en Marike en Joke dansten mee, luisterend naar de toon die hij aangaf. Omdat ze begrepen, dat de grondslag waarmee hij in contact was geraakt ook voor hen van het grootste belang was – omdat het een algemene grondslag is. Eenmaal levend vanuit dat perspectief komt er bijzonder veel tot stand, en bij de Heyboeren was dat kunst.

Weten

Maar zijn kunst werd al snel geconfisqueerd, iedereen wilde er zijn deel aan hebben. Het grote betweteren begon, het oordelen en veroordelen, het grote geldverdienen. Menigeen wilde er een slaatje uit kunnen slaan. Alles gebaseerd op onbegrip – wat hij ook deed. Teleurgesteld brak hij met de wereld en met de kunstwereld (wat bepaald niet gepikt werd). En als de clown uithangen hem hielp om een inkomen voor zijn vrouwen te verwerven kon hij daar werkelijk niet mee zitten. Zo hoog achtte hij die wereld en diens functioneren niet. Hij wist wel beter. 

Muziek kun je zingen en dansen of spelen, de werkstukken van Heyboer kun je eigenlijk vooral bekijken, ogen open – en op je gevoel – dat is: geen meningen graag. En kopen. Om ze om je heen te hebben. Bij zijn weduwen. Dat hebben ze verdiend.

Hierbij: De besproken ets van Anton Heyboer uit 1964. Het systeem van Anton Heyboer (kijk hier).  Het gat in de werkelijkheid (kijk hier). Website van Anton Heyboer (kik hier).

Meer: Flamenco (kijk hier). Bezoek een gallerie op deze site, als het over dans gaat. Meer Heyboer op deze site (hier).  Niet denken, wel voelen. Anton Heyboer in het Gemeentemuseum Den Haag (klik hier).