Dat eindeloze schuldgevoel van ons – doodgewoon even uitgelegd. En opgelost.

Dat eindeloze schuldgevoel van ons – doodgewoon even uitgelegd. En opgelost.

Een blog in drie delen. Ze speuren en puzzelen maar door, die kunstenaars. Misschien is dat ook wel het nut van kunst. Neem nou schuldgevoel, die zeurende pijn in je buik. Of je het ‘wel verdient’. Of andersom: en dan krijgen ‘ze’ de schuld. Wie? Maakt niet uit, de ander. Schuld, schuld, schuld. Eigen schuld, dikke… Als het niet Money is that makes the world go round, zoals in het liedje, dan is het wel schuld. Daarin zijn we kampioen. Terwijl het zo simpel op te lossen is. Volgens Anton Heyboer dan, die kwam ook weer eens langs op TV. Kijk naar bijgaande geschilderde tekening, waar het eventjes allemaal haarfijn uit de doeken wordt gedaan. Je hoeft er niet voor gestudeerd te hebben, maar je moet wel even opletten. 

(Hij kwam weer even langs op tv, kijk hier maar: Anton Heyboer. Ook de documentaire Echt en Vals (zie link onder) dook weer op: over de twee met elkaar kibbelende handelaren die zichzelf in de luren hebben laten leggen door een vervalser van Heyboers werk. Die wijselijk niks zegt. (En een ex, die het ‘echte’ aan Heyboers kunst niet kan onderscheiden.) 

Deel 1 –

Schuld dus. Nou, erg zwaar moet je er niet aan tillen, kennelijk

Schuld, dat weegt niet zo zwaar bij Heyboer, die al etsend en tekenend schetst hoe het leven in elkaar zit. En daar zit systeem in.

Bezig zijn met schuld leidt je gruwelijk af van waar het werkelijk om draait: namelijk je werkelijke ‘wezen’. Dat laatste is het eerste en dat noemt hij dan ook punt 1. Schuld, dat zwerft volgens hem ergens rond in de wereld waarin een mens niet in zijn ‘wezen’ leeft, het is slechts punt 7. Of het niks is, zeg! Dat is meteen ook het punt waar de kunstenaar zo zit te wroeten, te graven en te puzzelen. Misschien wel logisch: midden tussen allerlei andere punten in, die samen ‘de wereld’ vormen in het systeem van Heyboer. ‘De wereld’, die voor hem niet het wezen-lijkst is. (Zie link onder voor meer uitleg.) Boven deze blog is het te zien: de horizontale man: bij zijn bol, daar zie je een 1 staan. En niet omdat daar je hersenen zitten. Zo belangrijk is dat verstand niet, echt niet, dat denken geeft alleen maar last, ga je van piekeren of redeneren en zo. En dat is hoogst kwalijk.Dat eindeloze schuldgevoel van ons – doodgewoon even uitgelegd. En opgelost.

Doos

Overigens: ook om boven of onder gaf Heyboer niks, dus die man in het werkstuk ligt niet. Die man is gewoon ‘mens’. Bestaat. Niet handelend. Man of vrouw, een mens, de mens, jij of ik. Maar dan als archetype. (Heyboer was toevallig een man en dat kun je zien.) Hij wijst met zijn rode kwast ook nog even extra naar de mannelijke kant van onze grondslag: de 2 met een cirkeltje er om heen: Yang. En Yang zoekt evenwicht, kijk maar eens hoe de ‘verleiding’ van het vrouwelijke, punt 9, Yin, heel dichtbij die man/ mensfiguur ligt – en hoe dat met rood geaccentueerd wordt. (Het is een vierkantje: dat is de aarde. Of – een doosje, jaja…). 

Hoe dan ook, kijk: de belangrijkste punten van de mens liggen op een (horizontale) lijn: 1, 4 en 7. En daar gebeurt het allemaal.

Maak de draai en hopla, je bent verlost

Schuld, dat ligt in de achtertuin van waar alles werkelijk om draait. Ver weg. Helemaal bij het puntje van zijn tenen. En wij maar eindeloos zeuren en treuren. En het wondertje zie je in het midden: punt 4. Midden in de mens. Het punt waarin je alle schuld in een zucht kwijt kunt zijn! Hoe?

Het is zo simpel dat het banaal lijkt: ‘Gewoon’ door een radicale omkering van al je uitgangspunten-tot-nu-toe. De paradox. Het doet een beetje pijn aan je tegenspartelende hersenen, maar – het kan. De oplossing is dus eigenlijk altijd bij de hand. Even omdraaien, en hop: je bent je eigen wezen weer, punt 1. In punt 1 is geen schuld… 

Zijn taal is krom, Heyboer paste zich niet aan aan de regels. Ook niet aan onze opvattingen over communicatie. Waar hij vandaan leefde is geen taal. Kortaf blaft hij waarheden de ether in: Beeing of I as conscience is guilt as responsibility, is not the world guilt, is to know to be unique, zo heet dit schilderij uit 1975/6.

Deel 2 –

De vertaling

(De vertaling is dan: Als je leeft als mens, de ‘I’ dus, die eindelijk bewust aan het worden is (bewust zijn, dat noemt hij  (je) ‘wezen’, oftewel ME), dan brengt je schuldgevoel je ertoe de draai te maken om een totaal ander uitgangspunt te kiezen (die draai noemt hij punt 4).  

En net als een kwartje: schuld heeft twee kanten

Pijn…

Aan de ene kant loop je met een knal tegen de muur van de wereld om ons heen op en schuur je je snuit daar aan open. Dan voel je de muur. De wrijving van het individu met de wereld – boordevol andere individuen. En je legt een fijn sausje van dagelijks gebukt-gaan-onder-schuldgevoel-over-en-weer over alles heen. Of anders doen anderen dat wel voor je. Aangeprate schuld, eigen schuld, jouw schuld, mijn schuld. ‘The world guilt’ noemt Heyboer dat. Gevalletje van jammer. Vrij onzinnig om je daar mee bezig te houden, vond hij. Eigenlijk is dat ook vrij eenvoudig om op te ruimen ook: laat los. Ook al hebben wij, eenvoudige zielen, daar nog wel een klus aan.

Niet dat Heyboer zelf dat deed, zijn haat voor hoe de mens in het algemeen functioneert was klip en klaar. Maar, daar heeft hij het hier helemaal niet over: er is die andere kant aan schuld, die hij van veel groter belang acht. 

En stil verlangen

Want wat is het eigenlijk, dat die muur voelt? Daar binnenin, daar knaagt nog iets anders. Daar leeft een ongrijpbare ongemakkelijkheid, een onbenoembaar verlangen, een schrik om tekort te schieten. Verlangen naar wat? Tekort schieten tegenover wat? Verlangen naar je werkelijke inhoud, schuldgevoel tegenover je zelf. Het is hier dat je begint te beseffen dat je een wezenlijke draai kunt maken. Die van Heyboers punt 4. 

Doe je daar niets mee dan blijf je zitten met stom schuldgevoel omdat je beseft dat je ‘er naast zit’. Dat je niet waarmaakt dat je werkelijk zelf: bènt. Je neemt dan je echte verantwoordelijkheid niet. Dan hou je dat vage gevoel van onrust op de achtergrond, dat ieder van ons eigenlijk wel kent. Je ziet eigen heelheid over het hoofd. Je klungelt een beetje rond met hoe jij met ‘leven’ omgaat. En iets in je weet dat.

To be…

Want – je bent het aan het leven verschuldigd, dat je het ècht leeft. Niet ‘leven’ als in ‘mijn’ leven, ‘jouw’ leven, ‘dit’ leven, of ‘biologisch’ leven, maar leven. Dat wat ademhaalt. Datgene wat uitmaakt hoe ik bijvoorbeeld schilder. En waarom. Kijk hier maar. Volg een keer je ademhaling naar binnen en je kunt het weer voelen: ‘Verhip! Ik besta!’ ‘Know to be unique’

Dat is alles wat je hoeft te doen. Maar je moet het wel doen. Om van dat schuldgevoel af te raken. Het is net als toveren met een stokje, zodra je weer weet dat je gewoon bestaat – no matter what – en dat je eigenlijk niks anders nodig hebt, zo snel verdwijnt de (zelf)-beschuldigende stem in je hoofd in het niets. En als je eenmaal jouw unieke ‘ME’ hebt teruggevonden hoef je je al helemaal niet veel aan te trekken van wat iedereen nog over je te melden heeft.

Hij had zo z’n heldere momenten, onze Heyboer.

Deel 3 (en slot) –

Over de kleur rood –  en waarom je jezelf met een steen zou gaan slaan

Het ziet er uit als een rommeltje, zo’n werkstuk van Heyboer, maar door de zinderend rode lijnen om de mens heen gloeit ‘leven’ op. En dat leven vaart een eigen weg: dit is een mens (man in evenwicht met vrouw), die onderkent hoe ‘schuld’ je in de luren legt. Beide soorten schuld.

Want volg nu die rode lijnen maar eens naar linksboven – naar de echo van datzelfde verhaal, maar nu in de vorm van zijn ‘systeem’. Daar staat wel punt 1 weer en punt 7, maar nog geen punt 4. Nu gaan Heyboer een stap verder: aan de kant van 7 staat de mens nogmaals, rechtop dit keer, en die verwondt zichzelf. Hij slaat zichzelf met de steen. Tot het leven (het rode bloed,  maar dat is hier niet te zien) weer stroomt. Staand tegenover het ‘totale vrouwelijke’, punt 6, knalrood gemaakt. Doet mij denken aan het ouderwetse Mea Culpa, waarbij je jezelf herhaaldelijk op de borst slaat. Vreselijk: en vaak heel erg verkeerd begrepen: want stomweg jezelf beschuldigen, dat vreet aan je en leidt nergens toe.

Maar: je realiseren dat je fout zit – in je kijk op het leven, en dat nog ook toegeven aan jezelf, pas dat geeft je de mogelijkheid van punt 4: draai alles om – en je bent vrij.

Gek

Dan blijkt die steen een toetssteen: het moment dat je beseft, dat pijn hebben betekent dat je niet ‘je wezen’ bent. En dat je je heel anders kunt opstellen. Moeilijkheden en pijn opzoeken, wat meestal niet eens nodig is in deze wereld, kun je inzetten als methode. Om – telkens weer – jezelf eraan te herinneren die draai naar punt 1, het wezen, het wezenlijke, echte leven, te maken. Nogal cruciaal dus. Dat is punt 4.

Sommige mensen zoeken dat bewust op. Toe maar denken ze dan, kom maar op, dender maar door. Eens zien of ik het weer kan, die draai maken. Omdat ze er aan verslaafd zijn geraakt in die heldere ruimte van punt 1 te leven. En zich erin trainen om dat niet kwijt te raken. En het steeds weer opnieuw terug willen kunnen vinden. Heyboer was er daar een van. (Hier vind je er nog zo een: IJs en ijskoud in isolatie – The Mountain Yogi, maar ja die etst of schildert niet.)

Je moet wel gek zijn om dat in beelden uit te willen drukken. Of dat te kunnen verbeelden. 

Meer: lees en beluister hier Het systeem van Anton Heyboer- als je denkt dat je het begrijpt dan zit je ernaast En lees of beluister hier alles over de vrouwen van Anton Heyboer Of lees hier De wilde God van Lotti Heyboer. Hier is hun website voor als je meer wilt lezen, zien of kopen: hier hun webwinkel. Waarom die hersenen niet zo handig zijn? Lees hier Beter een ziel op je lijf dan een brein in je bol. Echt en vals, de documentaire. (Poeh… en dan te bedenken dat er over een werkstuk als dit, net als over andere werkstukken, nog veel meer te vertellen valt…)