Hoe de Spaanse flamenco met Tibetaanse zand-mandala´s te maken heeft – La Chana

Hoe de Spaanse flamenco met Tibetaanse zand-mandala´s te maken heeft – La Chana

Geen ene malle moer zou je denken. Tibet: koud, Spanje: warm. Stokoude religie tegenover vurige hartstocht. Intense rust tegenover oorverdovende ritmes. Een stap flamenco en al het zand van de mandala stuift op. Blijf daar maar zen bij. Maar intussen is de Flamenco Biënnale aan de gang (Zie link onder), en kort geleden zag ik, en jij misschien ook, La Chana, de documentaire over Antonia Santiago Amador, een van de grootste sterren in de flamencowereld. Het was in de jaren zestig en zeventig dat zij de wereld deed duizelen met haar vernieuwende stijl en adembenemende ritmes. En nog steeds is zij niet bij te houden.

Laat haar zelf vertellen

Let op wat ze zegt (zie de link onder), het gaat over waar kunst vandaan komt. Eerst is er de structuur, het ritme – heel toepasselijk compàs genoemd. Haar noord-zuid, oost en west. En daar geeft zij zich volledig aan over, daar vertrouwt zij blindelings op. ‘Omdat ik precies op de tel eindig is het goed, dan durf ik alles, dan kan ik alles doen’. (Lees verder na de afbeelding.)

Eerst de structuur

Die structuur is de overeenkomst. Iedere mandala begint met het centrum. Waar La Chana in danst, waar haar wereld is. Het centrum van een mandala ontstaat door het kruis van lijnen, dat met fijne, met kleurstof bestoven koorden aangebracht wordt op de ondergrond van de aanstaande mandala. Ook vanuit noord en zuid, oost en west, ook een kompas. Gespannen als snaren zetten die een lijnafdruk als je ze laat springen. En daar, helemaal precies in het midden, daar danst zij haar dans, en daar beginnen de monniken hun wereld op te bouwen. Beiden in eindeloze kleurschakeringen en ritmes. Totaal verschillend om te zien, maar in de kern ligt de overeenkomst. Daarvandaan strekt dat kruis zich uit. Mij is verteld, dat zelfs mensen die, al of niet tijdelijk, ‘gek in hun hoofd zijn’ rust vinden als zij zich zo uitstrekken op de grond: armen gespreid als in dat kruis.  (Lees verder na de afbeelding.)

En dan de invulling

Haar compàs raakt zij nooit kwijt, La Chana, en eenmaal aan het dansen, diep in zichzelf gekeerd, voelt zij de allerdiepste wensen en verlangens. Daar is zij in een labyrint met talloze deuren waarachter de grootste schatten en schoonheden liggen. Aan haar de keuze door welke deur ze gaat. Wordt dit een pas van diamant? Van saffier en smaragd? Of vol licht en kleur?

‘Dan wordt mijn lichaam tot in de puntjes van mijn vingers geleid door mijn ziel.’ Die ziel – waar alles om draait. Zij gebruikt daar haar gevoel voor: pure improvisatie en intuïtie. De monniken hebben eeuwenlang oude, maar levende wijsheid verzameld – niet minder intuïtief – en gebruiken die. Misschien is er niet eens verschil tussen werkelijk voelen en werkelijk ‘weten’. En, La Chana of de monniken, ze nemen iedereen mee in die beleving. Omdat dat raakt aan iets dat ons allemaal aangaat.  (Lees verder na de afbeelding.)

En ze blijven ze uiterst geconcentreerd. Want je kunt er zo gemakkelijk ‘uit’ raken. Een zucht van vermoeidheid en je blaast alle zand-vormen en uren werk van je makkers weg. Even onverwacht op het verkeerde been gezet, en je bent ‘het’ weer kwijt. En slechts enkele passen van het toneel af de coulissen in en La Chana was weer Antonia, die besprongen werd door de negativiteit van haar eerste man.  (Lees verder na de afbeelding.)

Liefdespijn

Ja, die pijn maakte Antonia ruimschoots mee, met een geliefde die zich ontpopte als een sadist, die haar toetakelde en haar verbood nog verder te dansen toen haar carrière op het hoogtepunt raakte. Zigeunervrouwen gehoorzaamden. Uit angst voor messen-trekkerij zweeg zij, en ging bijna ten onder. Hij was de rover, die, aangetrokken door de grootsheid en kracht van haar dans, er zijn deel van nam. Pijn, heel veel pijn. Loodzware melancholie. Net zoals ‘duende’ een akelig staartje kan hebben: ‘een duende’ is ook een klein wezen dat je ernstig in de luren kan leggen, helper – maar soms duvel, en die het via de ‘pixies’ en ‘leprechauns’ helemaal tot in Ierland geschopt heeft.  (Lees verder na de afbeelding.)

Duende: hoe wanhoop haar antwoord vindt

En daar zijn we dan: het mysterieuze ‘duende’ duikt op. Spanje, Portugal, de Flamenco. Heftige gevoelens. Het contact met de andere wereld, waarvoor je een kanaal kunt zijn voor een oerkracht die iedereen kan merken en niemand kan benoemen. ‘De geest krijgen’ noemen wij Hollanders (die van de klompen) dat. Daar lost de ellende zich op. En daarmee loert ook het grote gevaar. As je je volledig openstelt, dan moet je ongelooflijk goed opletten.  (Lees verder na de afbeelding.)

Niets

Dat doen die Tibetanen: ze bouwen iedere keer weer opnieuw, met iedere mandala, de hele wereld op. In al haar adembenemende schoonheid – en duisternis. Er ontstaan schitterende vergezichten en ongelooflijke rijkdom, met heel de duvel en z’n ouwe moer erbij. Met niets anders dan los zand en totale concentratie. En dan – nadat die wereld even in al haar glorie heeft mogen bestaan – vegen ze het met stoffer en blik bij elkaar tot een zielig hoopje bruin. Pijnlijk. Tragisch. Dingen ontstaan, dingen vergaan. Niets is blijvend. En ze laten het los, ze laten het gaan in het stromende water van de rivier. En daar blijven ze heel bij. Want: ‘niets’ is blijvend. En beginnen weer opnieuw. Adem in: alles leeft – adem uit: en laat het weer gaan. Dat kost heel wat training.  (Lees verder na de afbeelding.)

Ook La Chana is heel gebleven. Ze is niet verdwenen in de zwarte afgrond die zich voor haar opende. Iedere keer als zij danst, al is het zittend op de stoel in haar slaapkamer, staat zij rechtop in haar kracht en stroomt dat – waar geen woorden voor zijn – door haar en door de muziek heen. Schitterende juwelen vindt zij daar achter al haar deuren: het ene wonder na het andere, kijk naar hoe zij dat danst. Alles eindigt weer, maar La Chana heeft Antonia bekrachtigd. 

Kreet uit je ziel

En zoals er uit  La Chana la Chana aan het einde van haar dans een kreet losbarst, zo kerfde Anton Heyboer ‘zijn’ kruis in het zink (kijk hier).

Hierbij: Flamencoschilderingen van mijzelf. Ter plekke (in het donker zelfs) gemaakt, bij Arte Ganza.

Meer: De flamenco biënnale duurt t/m 10 februari 2019. Bekijk op deze site hier mijn werk: tango 1, en hier tango 2. Lees hier meer over de tango op deze site. Bekijk hier La Chana (trailer) met haar uitleg,  hier op haar toppunt in de film The Bobo, en hier bij een van haar laatste optredens. Volg hier het begin en einde van een zand-mandala. Meer over pixies: lees Delayed in Dublin. Op deze site vind je nog meer kunstenaars waarvan ik meen te zien dat zij hun spel met zich kruisende lijnen spelen: Piet Mondriaan en Anton Heyboer. En kijk hier voor meer geschilderde dans bij mijn galleries: Tango.